Đức: cạnh tranh có kiểm soát và tích cực lắng nghe hành khách
Trước năm 2013, các tuyến xe khách đường dài tại Đức chủ yếu do các công ty thuộc sở hữu Nhà nước vận hành, đặc biệt là tập đoàn đường sắt quốc doanh Deutsche Bahn. DN tư nhân không có cơ hội tham gia, vì quy định lúc đó chỉ cho phép khai thác tuyến nếu chứng minh rằng dịch vụ xe khách không cạnh tranh trực tiếp với đường sắt.
Sau khi chính sách này được bãi bỏ vào tháng 1/2013, Chính phủ Đức mở cửa toàn bộ tuyến đường dài trên 50km cho DN vận hành tự do. Đây là bước ngoặt lớn, giúp tạo ra một thị trường cạnh tranh thực sự, với hàng chục hãng xe mới được thành lập trong 2 năm đầu tiên.
Tính đến năm 2023, FlixBus chiếm khoảng 90% thị phần xe khách đường dài tại Đức, đồng thời vận hành mạng lưới hơn 2.500 tuyến kết nối 36 quốc gia trên toàn thế giới, theo dữ liệu của Cơ quan Giao thông Liên bang Đức (BAG).
Dù thị trường xe khách đường dài tại Đức đã mở cửa cho DN tư nhân, Nhà nước vẫn giữ vai trò định hướng và giám sát để bảo đảm trật tự tuyến và chất lượng dịch vụ. Mỗi tuyến mới phải đăng ký với cơ quan quản lý vùng và trải qua quy trình thẩm định tác động, bao gồm nhu cầu hành khách, sự chồng lấn tuyến hiện hữu và tính kết nối liên vùng.
Theo Cơ quan Giao thông Liên bang Đức (BAG), việc cấp phép tuyến mới nhằm bảo đảm “cân bằng giữa hiệu quả thị trường và trách nhiệm phục vụ công ích, đặc biệt với các khu vực ít dân hoặc có tuyến giao thông công cộng hạn chế”. Các tuyến được phân vùng theo cụm địa phương, giới hạn số chuyến giờ cao điểm và kiểm soát điểm dừng để tránh cạnh tranh phá giá.
Xe khách FlixBus xuất hiện tại nhiều quốc gia châu Âu. Ảnh: TripAdvisor
Song song, Chính phủ Đức thúc đẩy chuyển đổi số toàn hệ thống: từ đặt vé, kiểm tra e-ticket, cho đến truy xuất hành trình xe theo thời gian thực. Hành khách có thể khiếu nại qua ứng dụng nếu xe chạy trễ, không dừng đúng điểm hoặc điều hòa kém chất lượng.
Nhờ vậy, theo khảo sát của Trung tâm Bảo vệ Người tiêu dùng Đức Verbraucherzentrale, mức độ hài lòng với dịch vụ xe khách đường dài năm 2023 đạt 87%, cao nhất trong nhóm phương tiện công cộng ngoài đường sắt.
Mỹ: số hóa logistics và tự động hóa giám sát sức khỏe tài xế
Mỹ vận hành một hệ thống logistics đường bộ quy mô lớn với hơn 3,5 triệu xe tải hạng nặng và đầu kéo thương mại đang hoạt động. Khối phương tiện này đảm nhiệm khoảng 70% tổng sản lượng hàng hóa lưu thông nội địa, trải dài qua các khu công nghiệp, vành đai nông nghiệp, cụm cảng và trung tâm phân phối khắp cả nước.
Nhằm quản lý hiệu quả một mạng lưới khổng lồ, năm 2017, Cơ quan Quản lý An toàn Vận tải Liên bang (FMCSA) ban hành quy định bắt buộc tất cả xe tải thương mại có tải trọng trên 4.536kg phải lắp thiết bị ghi chép điện tử (ELD). Thiết bị này giúp theo dõi hành trình, thời gian nghỉ ngơi và tốc độ phương tiện theo thời gian thực, đồng thời truyền dữ liệu trực tiếp về hệ thống quản lý liên bang.
Báo cáo từ FMCSA cho biết,3 năm sau khi triển khai, số vụ vi phạm liên quan đến làm việc quá sức gây ra tai nạn của tài xế đã giảm hơn 50%. Đây là một trong những biện pháp kiểm soát kỹ thuật có tác động trực tiếp đến an toàn đường dài trong ngành vận tải.
Tại các bang có hoạt động logistics sôi động như Texas và California, chính quyền địa phương phối hợp với cảng biển để xây dựng các trung tâm điều phối thông minh. Tài xế có thể đăng ký lịch giao nhận container, theo dõi tình trạng bến bãi và nhận lệnh điều phối ra vào theo thời gian thực qua ứng dụng. Nhờ đó, tình trạng dồn xe tại cổng cảng được giảm rõ rệt, đồng thời tiết kiệm nhiên liệu và thời gian cho DN vận tải.
Theo Viện nghiên cứu chính sách công Brookings của Mỹ, việc triển khai công nghệ giao tiếp giữa phương tiện và hạ tầng (Vehicle-to-Infrastructure - V2I) tại 12 cụm cảng lớn giúp rút ngắn trung bình 14% thời gian chờ và giảm khoảng 3 tỷ USD chi phí nhiên liệu trong năm 2023. Cùng với đó, lượng khí NOx và bụi mịn PM2.5 - hai loại chất gây ô nhiễm điển hình từ xe tải diesel - cũng được cắt giảm đáng kể tại các khu đô thị ven cảng.
Thái Lan: phân vùng và kiểm soát chất lượng vận hành xe khách
Tại Thái Lan, hoạt động kinh doanh xe khách đường dài được tổ chức thành từng cụm tuyến theo hướng tỏa ra từ Bangkok và các khu vực lân cận. Mỗi tuyến được xác lập theo bán kính phục vụ cụ thể và đưa ra đấu thầu công khai. Bộ Giao thông có vai trò thiết lập khung quản lý, bao gồm quy chuẩn phương tiện, thời gian hoạt động, giá vé tối đa và cơ chế đánh giá định kỳ chất lượng dịch vụ.
Xe khách đường dài tại Thái Lan giữ vai trò then chốt trong hệ thống du lịch quốc gia. Với mạng lưới tuyến phủ khắp các tỉnh thành và giá vé hợp lý, loại hình vận tải này đặc biệt phù hợp với những địa phương chưa có sân bay hoặc tuyến đường sắt tốc độ cao.
Các tuyến như Bangkok đi Chiang Mai, Krabi hay Ubon Ratchathani đều hoạt động với tần suất dày, nhiều lựa chọn xe giường nằm chất lượng cao, tối ưu hóa thời gian và chi phí cho du khách. Nhiều tour nội địa cũng thiết kế hành trình trọn gói bằng xe khách, kết nối các điểm tham quan văn hóa, ẩm thực và lễ hội địa phương.
Theo Tổng cục Du lịch Thái Lan (TAT), hơn 40% du khách nội địa di chuyển bằng phương tiện đường bộ, trong đó xe khách chiếm tỷ lệ lớn nhờ độ phủ tuyến sâu và ổn định dịch vụ.
Kiểm soát chất lượng vận hành, bao gồm tiêu chuẩn phương tiện, thời gian chạy đến hệ thống phản hồi của hành khách giúp tăng cường tính chuyên nghiệp trong khâu hậu cần du lịch.
Kể từ năm 2018, tất cả xe khách đường dài tại Thái Lan phải lắp đặt hệ thống GPS, camera hành trình và cảm biến nhận diện dấu hiệu mệt mỏi của tài xế. Khi thiết bị phát hiện trạng thái buồn ngủ, cảnh báo âm thanh sẽ được kích hoạt trong khoang lái và dữ liệu được ghi vào hồ sơ kỹ thuật của phương tiện. Tốc độ xe cũng bị giới hạn không vượt quá 90km/h bằng thiết bị cài cố định.
Theo báo cáo của Cục Vận tải Đường bộ Thái Lan, trong giai đoạn 2018 - 2023, số vụ tai nạn nghiêm trọng liên quan đến xe khách đã giảm 31%. Việc khai thác dữ liệu hành trình cũng giúp phát hiện nhanh các hành vi vi phạm như chạy sai tuyến, đổi tài xế không đăng ký hoặc đón trả khách tại điểm không được cấp phép.
Bên cạnh giám sát kỹ thuật, Bộ Giao thông đã triển khai nền tảng phản hồi khách hàng. Mã QR được gắn trên xe để hành khách có thể đánh giá thái độ phục vụ, sự đúng giờ và tình trạng tiện nghi như điều hòa. Các phản hồi này được tổng hợp vào hệ thống xếp hạng nhà xe công khai, thúc đẩy cải thiện chất lượng dịch vụ theo phản hồi thực từ hành khách.
Hoàng Nam