Không còn hiệu quả, tạo kẽ hở chiếm dụng vốn
Từ năm 2007, Chính phủ quyết định điều hành giá bán lẻ xăng dầu trên cơ sở giá thị trường. Ðến đầu năm 2008, Thủ tướng giao Bộ Tài chính xây dựng đề án thành lập quỹ bình ổn giá xăng dầu (quỹ BOG). Như tên gọi, quỹ BOG được kỳ vọng sẽ góp phần bình ổn mặt bằng giá xăng dầu, từ đó góp phần kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, duy trì ổn định tăng trưởng và an sinh xã hội.
Trong thời gian qua, dư luận có nhiều ý kiến trái chiều về sự cần thiết của quỹ BOG. Đối với cơ quan Nhà nước vẫn nên cho rằng cần tồn tại. Còn phía doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, người tiêu dùng vàa nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng không nên tồn tại. Mỗi phía có những ý kiến lập luận riêng của mình.
Chia sẻ thực tế từ phía doanh nghiệp, Phó Tổng Giám đốc Petrolimex Trần Ngọc Năm kiến nghị, cơ quan quản lý nên mạnh dạn bỏ quỹ BOG xăng dầu vì thời gian qua quỹ không trích, chi nhiều kỳ nhưng thị trường vẫn ổn định. Trong khi đó, quản lý quỹ, doanh nghiệp đầu mối rất vất vả trong kiểm kê sản lượng xuất bán, bảo đảm minh bạch trích, chi quỹ, số liệu thống kê khi bị thanh tra, kiểm tra.
Đồng quan điểm, Chủ tịch HĐQT PVOil Cao Hoài Dương cũng đề xuất bỏ quỹ BOG xăng dầu. Hiện nay, giá thị trường xăng dầu lên xuống khó lường nhưng mỗi kỳ điều hành giá, doanh nghiệp cứ phải hồi hộp đoán xem kỳ này quỹ sử dụng thế nào, trích ra sao… Bên cạnh đó, quỹ BOG là nguồn lực của người dân đóng góp vào thì bản chất không phải là bình ổn. “Nhà nước xây dựng quỹ với thiện chí hỗ trợ người dân nhưng hiện nay thiện chí đó người dân không cảm nhận được, người dân phản đối kịch liệt thì duy trì quỹ để làm gì? Do vậy, tôi kiến nghị nếu được thì bỏ quỹ BOG” - ông Dương nhấn mạnh.
Quỹ BOG xăng dầu là quỹ ngoài ngân sách, được hình thành từ tiền trích trên mỗi lít xăng dầu khi mua của người dân. Bỏ quỹ BOG xăng dầu không phải là đề xuất mới. Trước đó, không ít ý kiến của các chuyên gia đã đề xuất bỏ quỹ này sau khi Thanh tra Chính phủ chỉ ra hàng loạt bất cập, sai phạm trong công tác quản lý, sử dụng của các doanh nghiệp đầu mối xăng dầu. Thực tế cho thấy, có những lúc quỹ hoạt động thiếu minh bạch đã tạo kẽ hở để một số doanh nghiệp chiếm dụng vốn, sinh ra nhiều tiêu cực trong quản lý tài chính, gây bất ổn thị trường, quỹ BOG giá xăng dầu nằm trong tay doanh nghiệp.
PGS,TS Ngô Trí Long nêu quan điểm, quỹ BOG không phát huy hiệu quả phòng ngừa rủi ro về giá trong hoạt động kinh doanh xăng dầu đối với doanh nghiệp. Trong quá trình điều hành, sử dụng, quản lý quỹ BOG xăng dầu, cơ quan chức năng có những lúc có hiện tượng để cho quỹ âm ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động kinh doanh xăng dầu của doanh nghiệp. Do vậy, để phòng ngừa rủi ro về giá trong kinh doanh xăng dầu, doanh nghiệp không thể trông chờ, có tâm lý ý lại vào quỹ BOG xăng dầu, mà phải sử dụng các phương thức công cụ khác, thuế, đặc biệt là công cụ hedging. Về lâu dài, Nhà nước cần nghiên cứu xóa bỏ quỹ này để thị trường xăng dầu trong nước vận hành theo cơ chế thị trường và tiệm cận dần với giá xăng dầu trên thị trường thế giới.
Không vi phạm quy định Luật giá
PGS.TS Ngô Trí Long khẳng định, việc bỏ quỹ BOG xăng dầu không vi phạm quy định tại Luật Giá năm 2012, cũng như Luật Giá năm 2023 (có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2024). Tại Luật Giá chỉ quy định về quỹ bình ổn giá nói chung, không đề cập trực tiếp đến quỹ BOG xăng dầu. Theo quy định hiện hành, Chính phủ sẽ quyết định việc lập quỹ bình ổn giá đối với hàng hóa, dịch vụ thuộc Danh mục hàng hóa, dịch vụ bình ổn giá (được quy định cụ thể tại các nghị định về kinh doanh xăng dầu).
Việc bỏ quỹ BOG xăng dầu vào thời điểm này là có cơ sở thực tiễn vì các nếu thực hiện chu kỳ điều hành giá 7 ngày/lần như hiện nay thì mức độ biến động giá giữa các 2 lần điều chỉnh giá cơ bản không còn lớn. Chu kỳ điều hành giá được điều chỉnh xuống 7 ngày đã làm giảm được mức biến động, việc điều hành giá chủ động, linh hoạt hơn theo giá thế giới.
Diễn biến giá xăng dầu trong nước đã bám sát diễn biến giá thế giới, do đó những tác động của việc điều chỉnh giá bán xăng dầu lên tình hình kinh tế xã hội không lớn qua mỗi lần điều chỉnh giá bán.
Còn theo Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam Bùi Ngọc Bảo, trong trường hợp duy trì quỹ BOG thì cần thiết lập cơ chế hình thành quỹ nộp vào Nhà nước như một khoản thuế và thay đổi cách thức sử dụng. Quỹ này Nhà nước nên tập trung vào dự trữ xăng dầu quốc gia và khi cần bình ổn giá thì bán hàng dự trữ quốc gia ra thị trường. Việc sử dụng quỹ như vậy để thay cho cách làm hiện nay - sẽ khiến nhiều doanh nghiệp càng vướng vào lao lý vì thực hiện chi, trích lập quỹ bình ổn không thể kịp thời.
Đánh giá từ thị trường kinh doanh xăng dầu trong nước cho thấy, hiện còn hơn 30 doanh nghiệp đầu mối, gần 400 doanh nghiệp phân phối và nhất là với sự tham gia của 2 nhà máy lọc dầu trong nước nên có thể thấy nguồn cung bước đầu được bảo đảm và hệ thống lưu thông phân phối đã được củng cố, thúc đẩy cạnh tranh, vì vậy vai trò của công cụ quỹ BOG không còn cần thiết như giai đoạn trước đây. Đồng thời sẽ khắc phục được một số khó khăn, hạn chế từ trách nhiệm trong quản lý, sử dụng của doanh nghiệp đầu mối, việc tổng hợp theo dõi công bố và kiểm tra giám sát của Bộ Công Thương, Bộ Tài chính; tránh sự “hoài nghi” từ dư luận xã hội.
Phương Nga