Trung Quốc đã chính thức khởi động dự án xây dựng tuyến đường sắt mới nối Kashgar, TP ở phía Tây Bắc nước này, với Kyrgyzstan và Uzbekistan. Tuyến đường dài 523 km, được đề xuất từ thập niên 1990, từng bị đình trệ suốt nhiều thập kỷ do những thách thức về kỹ thuật, chính trị, và tài chính. Tuy nhiên, sau một thỏa thuận liên chính phủ ký kết vào năm 2024, giai đoạn đầu của dự án dự kiến sẽ hoàn thành vào năm 2030.
Mục tiêu và quy mô dự án
Được thiết kế để tăng cường kết nối kinh tế của Trung Quốc với Trung Á, Trung Đông, và châu Âu, tuyến đường sắt Trung Quốc-Kyrgyzstan-Uzbekistan (CKU) sẽ mở ra các cơ hội vận chuyển mới. Tuyến này sẽ giảm thời gian vận chuyển hàng hóa giữa Trung Quốc và châu Âu xuống 7 đến 8 ngày so với các tuyến hiện tại. Điều này không chỉ mang lại lợi ích về thời gian mà còn cải thiện hiệu quả logistics, giảm chi phí vận chuyển và tăng sức cạnh tranh của hàng hóa Trung Quốc trên thị trường quốc tế.
Một chuyến tàu chở hàng Trung Quốc-Châu Âu khởi hành từ Đồng Giang ở tỉnh Hắc Long Giang, Đông Bắc Trung Quốc. Ảnh: Xinhua
Dự án áp dụng mô hình Xây dựng-Vận hành-Chuyển giao (BOT) với tổng vốn đầu tư 8 tỷ USD. Trung Quốc nắm giữ 51% cổ phần trong liên doanh điều hành dự án, Kyrgyzstan và Uzbekistan mỗi bên đóng góp 24,5%. Đoạn đường qua Kyrgyzstan dài 280 km, ước tính tiêu tốn 4,7 tỷ USD, được tài trợ một phần từ vốn chủ sở hữu và một phần từ các khoản vay của Trung Quốc.
Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng, dự án đối mặt nhiều thách thức, bao gồm địa hình núi non hiểm trở và sự khác biệt về khổ đường sắt giữa các quốc gia tham gia. Trung Quốc sử dụng khổ đường tiêu chuẩn (1.435 mm), trong khi Kyrgyzstan và Uzbekistan dùng khổ rộng của Nga (1.520 mm).
Lựa chọn tuyến đường cũng là vấn đề phức tạp. Trung Quốc và Uzbekistan ủng hộ tuyến phía Nam từ Irkeshtam qua Osh, nhưng Kyrgyzstan ưu tiên tuyến phía Bắc qua Torugart để kết nối với các khu vực đông dân hơn và thủ đô Bishkek. Quyết định cuối cùng phản ánh sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế và chính trị.
Lợi ích dài hạn
Dự án CKU giúp Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng tại Trung Á, một khu vực giàu tài nguyên và đóng vai trò chiến lược trong kết nối Á-Âu. Thông qua đầu tư cơ sở hạ tầng và tài chính, Trung Quốc xây dựng quan hệ đối tác chiến lược với Kyrgyzstan và Uzbekistan, đảm bảo sự ủng hộ lâu dài của các quốc gia này trong các diễn đàn quốc tế và khu vực.
Không những vậy, tuyến đường sắt mới không chỉ kết nối trực tiếp các quốc gia Trung Á với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới mà còn mở ra khả năng liên kết với các cảng biển và tuyến đường bộ khác.
“Tuyến đường sắt này đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các địa điểm trọng yếu ở Đông-Tây và Bắc-Nam. Chẳng hạn, tuyến đường của Uzbekistan có thể kéo dài đến Pakistan qua Afghanistan” - Zhu Yongbiao, giáo sư về quan hệ quốc tế tại Đại học Lan Châu, cho biết.
Đối với Kyrgyzstan, đây là cơ hội cải thiện cơ sở hạ tầng, thu hút đầu tư nước ngoài, và tăng cường thương mại. Với Uzbekistan, dự án phản ánh tầm nhìn "Uzbekistan mới" của Tổng thống Shavkat Mirziyoyev, người đã thúc đẩy mở cửa kinh tế và hợp tác quốc tế.
Dự án cũng là một phần trong chiến lược lớn của Trung Quốc nhằm giảm phụ thuộc vào tuyến vận tải xuyên Á-Âu qua Nga. Điều này có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh quan hệ Nga-Trung đang chịu nhiều biến động.
Vương Nghĩa Vĩ, Giám đốc Viện Quan hệ Quốc tế thuộc Đại học Nhân dân Trung Quốc tại Bắc Kinh, nhận định do kết nối trực tiếp đến châu Âu, tuyến đường sắt này sẽ giúp tránh được những ảnh hưởng từ xung đột Nga-Ukraine.
Tuy nhiên, sự thành công của tuyến CKU sẽ phụ thuộc vào khả năng thống nhất các tiêu chuẩn kỹ thuật và quy định giữa các quốc gia tham gia, cũng như các điều kiện chính trị và kinh tế khu vực.
Tương lai và thách thức
Dù dự án CKU mang lại nhiều kỳ vọng, nhưng những thách thức vẫn còn. Kyrgyzstan, với nợ công gần 50% GDP, cần tìm nguồn tài chính để đóng góp vào liên doanh. Đồng thời, khả năng cạnh tranh về chi phí và thời gian của tuyến đường sắt mới so với các tuyến hiện có vẫn cần được chứng minh.
Hơn nữa, với việc Kazakhstan đang đầu tư mạnh vào cơ sở hạ tầng đường sắt kết nối với Trung Quốc, CKU sẽ phải cạnh tranh để giành thị phần vận tải hàng hóa. Tuyến này cũng cần vượt qua các rào cản kỹ thuật và chính trị để trở thành lựa chọn vận tải thay thế đáng tin cậy.
Dự án tuyến đường sắt Trung Quốc-Kyrgyzstan-Uzbekistan không chỉ là một bước tiến trong việc phát triển hạ tầng khu vực mà còn là biểu tượng của sự hợp tác kinh tế và chính trị giữa Trung Quốc và các quốc gia Trung Á. Mặc dù đối mặt với nhiều thách thức, thành công của dự án sẽ góp phần định hình tương lai quan hệ khu vực và vai trò của Trung Quốc trong hệ thống kinh tế toàn cầu.
Tùng Lâm