Phân cấp, phân quyền mạnh mẽ để hiện thực hóa “kỳ tích đường sắt đô thị”

Kế hoạch rất cụ thể

Theo Quy hoạch GTVT Thủ đô đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 519/QĐ-TTg ngày 31/3/2016 (Quy hoạch 519), đến năm 2035, Hà Nội phải hoàn thành đầu tư xây dựng, vận hành 10 tuyến ĐSĐT với tổng chiều dài khoảng 410,8km, tổng vốn đầu tư khoảng 37,174 tỷ USD.

Đồng thời, theo Đồ án điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô giai đoạn 2036 - 2045, TP phấn đấu hoàn thành đầu tư xây dựng thêm 200,7km ĐSĐT gồm các tuyến/đoạn tuyến điều chỉnh, bổ sung với tổng nhu cầu vốn khoảng 18,252 tỷ USD; nâng tổng số tuyến ĐSĐT Thủ đô vào năm 2045 lên 14 tuyến, đoạn tuyến, tổng chiều dài khoảng 616,9km.

Hà Nội đặt mục tiêu phát triển hệ thống ĐSĐT đồng bộ, hiện đại, đáp ứng nhu cầu vận tải hành khách công cộng (VTHKCC) của TP, phấn đấu tỷ lệ VTHKCC năm 2035 đạt 50 - 55%, sau năm 2035 đạt 65 - 70%.

Để đạt được mục tiêu đó, Hà Nội đã xây dựng, trình các cấp có thẩm quyền xem xét, thẩm định Đề án phát triển tổng thể ĐSĐT Hà Nội với  “1 kế hoạch, 3 phân kỳ” rất cụ thể.

Phân kỳ từ năm 2024 - 2030, dự kiến sẽ hoàn thành thi công xây dựng 96,8km ĐSĐT (các tuyến số 2, 3, 5) và thực hiện công tác chuẩn bị đầu tư 301km (gồm các Tuyến số: 1, 2A kéo dài, 4, 6, 7, 8 và tuyến kết nối các đô thị vệ tinh: Sơn Tây - Hòa Lạc - Xuân Mai). Nếu đạt được mục tiêu đó, đến năm 2030, ĐSĐT sẽ đảm nhận 7 - 8% sản lượng VTHKCC, có thể vận chuyển được 2,2 - 2,6 triệu chuyến đi/ngày đêm.

Phân kỳ từ năm 2031 - 2035, hoàn thành đầu tư xây dựng 301km ĐSĐT. Dự kiến sau năm 2030, ĐSĐT sẽ đảm nhận từ 35 - 40% sản lượng VTHKCC, và có thể vận chuyển được 9,7 - 11,8 triệu chuyến đi/ngày đêm.

Phân kỳ từ năm 2036 - 2045, hoàn thành đầu tư xây dựng 200,7km các tuyến/đoạn tuyến ĐSĐT được điều chỉnh, bổ sung theo điều chỉnh Quy hoạch chung Thủ đô.

Theo tính toán, tổng nhu cầu vốn đầu tư cho ĐSĐT Hà Nội đến năm 2035 là khoảng 37,174 tỷ USD. Giai đoạn 2035 - 2045 cần khoảng 18,252 tỷ USD. Đến năm 2045 cần huy động khoảng 55,426 tỷ USD.

Kết luận số 49 - KL/TW của Bộ Chính trị đã xác định quan điểm: “Huy động tối đa các nguồn lực, tập trung ưu tiên đầu tư phát triển hệ thống GTVT đường sắt hiện đại, đồng bộ... Trong đó, xác định nguồn lực trong nước là cơ bản, lâu dài; ngân sách nhà nước giữ vai trò chủ đạo và quyết định; nguồn lực bên ngoài là quan trọng, tạo đột phá” và “ưu tiên bố trí nguồn lực trong kế hoạch đầu tư công trung hạn, nguồn tăng thu, tiết kiệm chi hằng năm, khai thác hiệu quả nguồn lực từ quỹ đất, nguồn lực ngoài ngân sách cho phát triển GTVT đường sắt…”

Hà Nội cũng đã có phương án huy động vốn đầu tư cụ thể cho ĐSĐT với các nguồn thu từ: đấu giá quyền sử dụng đất, phát triển đô thị TOD. Ngoài ra TP sẽ huy động vốn vay ODA, trái phiếu (vay trong nước), trái phiếu xanh (vay quốc tế), hỗ trợ từ ngân sách T.Ư.

Ngoài ra, để thu hút nhà đầu tư tư nhân, Đề án sẽ tiếp tục nghiên cứu, bổ sung chính sách như: ngân sách đầu tư kết cấu hạ tầng, chi trả kinh phí thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư...; đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư tư nhân mua sắm phương tiện đầu máy toa xe, hệ thống điều khiển, hệ thống thông tin, tín hiệu, thiết bị cơ điện... theo một gói chung.

Hay bảo đảm sự ổn định trong suốt thời gian thực hiện những dự án ĐSĐT. Cho nhà đầu tư được nhượng quyền khai thác một phần kết cấu hạ tầng, được tham gia đầu tư, phát triển các dự án trong khu vực TOD được quy hoạch...

Nhằm tối ưu hóa chi phí đầu tư, vận hành, bảo dưỡng; tạo điều kiện thuận lợi cho việc đặt hàng thiết bị, thi công xây dựng đồng loạt nhiều tuyến ĐSĐT, việc lựa chọn công nghệ, kỹ thuật cần đảm bảo một số nguyên tắc như: mức độ vận hành liên thông trong toàn mạng lưới ĐSĐT được áp dụng trong tương lai; khung tiêu chuẩn kỹ thuật chung cho toàn bộ mạng lưới; thiết lập các thông số thiết kế dùng…

Cần chính sách thực sự đột phá

Về tổ chức quản lý, giai đoạn đầu tiếp tục áp dụng mô hình 2 đơn vị. Thứ nhất là Ban Quản lý ĐSĐT (MRB) có chức năng, nhiệm vụ: lập, quản lý quy hoạch ĐSĐT; chuẩn bị đầu tư, triển khai xây dựng các tuyến ĐSĐT; quản lý sử dụng đất, kiểm soát phát triển đô thị trong khu vực TOD theo quy hoạch được duyệt. Thứ hai là Công ty TNHH MTV Đường sắt Hà Nội chịu trách nhiệm vận hành, bảo trì, khai thác kết cấu hạ tầng ĐSĐT.

Sau giai đoạn đầu, khi hai đơn vị đã có kinh nghiệm hơn trong việc đầu tư xây dựng ĐSĐT theo mô hình TOD; hình thành được đội ngũ nhân sự chất lượng cao; tự chủ được kinh phí hoạt động thường xuyên; và chủ động được một phần nguồn vốn đầu tư xây dựng đường sắt đô thị... TP Hà Nội sẽ xem xét, chuyển đổi sang Mô hình chỉ gồm một đơn vị duy nhất (là DN Nhà nước) thực hiện toàn bộ việc đầu tư xây dựng, khai thác, vận hành ĐSĐT và phát triển đô thị theo định hướng TOD.

Hiện nay, vấn đề quan trọng nhất vẫn là cần có các nhóm cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện đầu tư ĐSĐT. Trong đó có 20 chính sách thuộc thẩm quyền của Quốc hội; 7 chính sách thuộc thẩm quyền của Chính phủ.

Đề án phát triển tổng thể hệ thống ĐSĐT Thủ đô đã được Ban cán sự đảng và tập thể UBND TP Hà Nội thông qua. Bộ GTVT đã tổng hợp, xin ý kiến  các bộ, ban, ngành T.Ư, các thành viên Tổ công tác giúp việc Ban Chỉ đạo tiến độ triển khai các dự án ĐSĐT để lấy ý kiến làm cơ sở hoàn thiện Đề án.

HĐND TP Hà Nội đã “thống nhất về chủ trương xây dựng đề án để báo cáo các cấp có thẩm quyền quyết định, trong đó cần thiết ban hành các cơ chế, chính sách đặc thù, đột phá để phân cấp, phân quyền chủ động cho TP Hà Nội, tập trung nguồn lực, rút ngắn tiến độ thực hiện các dự án đường sắt đô thị” .

Thường trực Thành ủy  và Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội cũng đã cho ý kiến, giao Ban cán sự Đảng UBND TP chỉ đạo hoàn thiện đề án, trình xin ý kiến Ban Chấp hành Đảng bộ TP.

Đề án cũng đã được Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà - Tổ trưởng Tổ công tác“cơ bản thống nhất với lộ trình, tiến độ đầu tư các tuyến ĐSĐT theo Kết luận số 49-KL/TW của Bộ chính trị như đề xuất của hai TP và Bộ GTVT” tại Thông báo số 443/TB - VPCP ngày 1/10/2024.

Như vậy, Đề án tổng thể đầu tư xây dựng hệ thống ĐSĐT Thủ đô đã được TP Hà Nội nghiên cứu nghiêm túc, công phu, toàn diện, thận trọng và kỹ lưỡng với sự tham gia của nhiều chuyên gia, nhà khoa học, các cơ quan nghiên cứu, các Sở, ngành của TP; các bộ, bgành T.Ư, các thành viên Tổ công tác của Chính phủ.

Để hiện thực hóa “kỳ tích ĐSĐT” hướng đến mục tiêu chung cũng như mục tiêu cụ thể theo Kết luận số 49 - KL/TW của Bộ Chính trị, UBND TP Hà Nội đang tích cực phối hợp với UBND TP Hồ Chí Minh, Bộ GTVT tổng hợp ý kiến góp ý, hoàn thiện nội dung đề án để kiến nghị các cấp có thẩm quyền xem xét, chấp thuận, trình Quốc hội.

Nếu được Quốc hội ban hành Nghị quyết thống nhất chủ trương đầu tư tổng thể hệ thống ĐSĐT Thủ đô và kế hoạch phân kỳ đầu tư các tuyến ĐSĐT đến năm 2035; thống nhất chủ trương ban hành một số cơ chế, chính sách “đặc thù”, “vượt trội” nhằm ưu tiên bố trí vốn đầu tư; phân cấp, phân quyền mạnh mẽ cho Thủ đô; rút ngắn trình tự, thủ tục, đẩy nhanh tiến độ thực hiện và hoàn thành các dự án.

Cùng với các chính sách mang tính đột phá như: Luật Thủ đô (sửa đổi); chính sách đề xuất riêng cho các dự án ĐSĐT trong Đề án, Hà Nội quyết tâm phấn đấu hoàn thành hệ thống ĐSĐT Thủ đô theo đúng mục tiêu đề ra.

Phó Giám đốc Sở KH&ĐT Hà Nội Lê Trung Hiếu