Thu phí không dừng sau hơn một năm “về đích”: Vẫn còn ngổn ngang

Ngày 31/12/2020, dự án thu phí tự động không dừng (ETC) đã chính thức “về đích” sau nhiều lần gia hạn vì những lý do khác nhau. Từ đó đến nay, việc vận hành ETC tại các trạm thu phí vẫn gặp không ít khó khăn, bất cập vì tỉ lệ phương tiện dán thẻ ETC vẫn còn quá thấp.

“Bài toán sao” của ETC

Có thể nói, với thu phí thủ công thu phí không dừng mang đến rất nhiều ưu điểm vượt trội. Đơn cử như ETC sẽ không sử dụng tiền mặt, xe không cần dừng khi qua trạm... Điều này giúp tiết kiệm thời gian của chính các tài xế cũng như đơn vị thu phí. Đặc biệt, ETC sẽ đảm bảo sự công khai, minh bạch trong công tác thu phí từ đó giải quyết triệt để vấn nạn trục lợi, gây thất thoát tài chính cho các chủ đầu tư và cho cả Nhà nước.

Ưu việt là thế nhưng suốt bao nhiêu năm qua, kể từ khi dự án thu phí không dừng được triển khai và đến tận bây giờ khi cả 2 giai đoạn của dự án đã hoàn thành, tỉ lệ phương tiện dán thẻ ETC vẫn còn quá thấp.

Thống kê của Tổng cục Đường bộ Việt Nam cho thấy, tính đến tháng 12/2021, số lượng phương tiện dán thẻ ETC của cả nước mới đạt hơn 2 triệu xe. Như vậy vẫn còn khoảng 1 triệu phương tiện nữa vẫn chưa thực hiện dán thẻ ETC.

Tuy nhiên, đấy không phải là toàn bộ vấn đề. Điều đáng nói là trong tổng số hơn 2 triệu phương tiện dán thẻ ETC hiện nay thì mới chỉ có khoảng 50% phương tiện sử dụng dịch vụ thu phí ETC. Còn lại một nửa là dán thẻ ETC để đấy... cho vui chứ không sử dụng. Điều này khiến cho con số hơn 2 triệu xe hoàn thành dán thẻ cũng không còn nhiều ý  nghĩa.

Đơn cử như trên tuyến cao tốc Pháp Vân – Cầu Giẽ và Cầu Giẽ - Ninh Bình, trung bình mỗi ngày đêm có tới khoảng 60.000 lượt phương tiện qua lại nhưng số xe sử dụng dịch vụ ETC chỉ chiếm khoảng hơn 30%. Con số này trên tuyến cao tốc Hà Nội – Hải Phòng còn thấp hơn khi chỉ đạt khoảng 25%.

Điều này cho thấy, “bài toán sao” về tỉ lệ phương tiện sử dụng dịch vụ ETC vẫn chưa tìm ra được lời giải dẫu cho dự án thu phí không dừng đã hoàn thành và “về đích” trong suốt hơn 1 năm qua.

Còn nhiều bất cập

Vậy đâu là nguyên nhân khiến tỉ lệ phương tiện sử dụng dịch vụ ETC vẫn thấp? Các chuyên gia cho rằng có 2 nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này. Nguyên nhân thứ nhất chính là sự tồn tại của làn thu phí thủ công tại các trạm BOT vẫn còn quá nhiều.

Theo thống kê của Tổng cục Đường bộ Việt Nam, hiện cả nước có 112 trạm thu phí ETC; trong đó, 63 trạm lắp đủ 100% làn thu phí ETC (4-8 làn), 30 trạm đã lắp 3 làn, còn 19 trạm mới lắp đặt được 2 làn. Tại các trạm vẫn còn trên 120 làn thu phí chưa được lắp đặt hệ thống ETC.

Việc tồn tại quá nhiều làn thu phí thủ công vô hình chung khiến nhiều chủ phương tiện tỏ ra thờ ơ với thu phí tự động. Thậm chí, vào những dịp lễ, tết khi lưu lượng phương tiện qua trạm tăng cao, nhiều trạm thu phí đã phải mở làn ETC để cho phương tiện sử dụng thu phí thủ công đi qua. Đây thật sự là một nghịch lý lớn đồng thời cũng tạo ra một sự lãng phí lớn.

Nguyên nhân thứ hai là quá trình vận hành thu phí không dừng vẫn còn tồn tại những bất cập mà điển hình là thiếu tính năng liên  kết với tài khoản ngân hàng. Được biết, hiện nay cả 2 công ty chính cung cấp dịch vụ là VETC và ePass đều cho phép nạp tiền thông qua hình thức tiền mặt cũng như chuyển khoản song họ lại yêu cầu khách hàng nạp tiền trước đồng thời trong hầu hết phương thức thanh toán đều tính thêm phí giao dịch.

Theo tìm hiểu của PV, hiện nay VETC thu mức phí nạp tiền 1.430 - 1.500 đồng và 0,85-0,88% tổng giá trị giao dịch khi nạp tiền qua cổng thông tin khách hàng trên ứng dụng và website. Đối với ePass thì mức phí là 880-2.000 đồng và 0,66-2% tổng giá trị cho mỗi giao dịch nạp tiền.

Dù tiền phí trong mỗi lần giao dịch không nhiều nhưng điều nỳ khiến cho không ít khách hàng phản đối. PGS.TS Ngô Trí Long – Chuyên gia kinh tế cho rằng, việc thu phí giao dịch của chủ phương tiện sử dụng dịch vụ thu phí không dừng là không nên vì nó sẽ khiến chính các chủ xe mất thiện cảm với ETC.

 “Số tiền thu phí chẳng đáng là bao nhưng lại gây ra những hệ lụy không tốt. Người dân đang cần được thấy nhiều lợi ích khi chuyển sang sử dụng dịch vụ thi phí không dừng thay vì thu phí thủ công nhưng vừa mới chuyển sang, chưa thấy tiện ích ra sao đã thấy mất thêm tiền. Điều này khiến nhiều người mất thiện cảm” – Chuyên gia Ngô Trí Long nhận định.

Bên cạnh đó, các chuyên giacũng cho rằng, cần có thêm hình thức liên kết tài khoản ETC với tài khoản ngân hàng để mỗi lần sử dụng dịch vụ sẽ trừ tiền trực tiếp vào tài khoản ngân hàng, thay vì bắt chủ phương tiện nạp tiền trước rồi trừ tiền sau như hiện nay.

Trong khi đó, GS.TS Từ Sỹ Sùa – Giảng viên cao cấp trường ĐH GTVT cũng cho rằng, để khuyến khích người dân sử dụng dịch vụ ETC thì trước hết các nhà cung cấp dịch vụ phải chứng minh dịch vụ của mình bảo đảm thuận tiện, lợi ích cho người sử dụng.

“Các nhà cung cấp dịch vụ cần khẩn trương khắc phục triệt để những bất cập trong vận hành hệ thống đồng thời các  đường dây nóng phải thông suốt, kịp thời xử lý những bất cập, tránh gây bức xúc cho khách hàng” – GS.TS Từ Sỹ Sùa nói.

Được biết, mới đây Tổng cục Đường bộ Việt Nam đã yêu cầu các nhà đầu tư bổ sung hệ thống, mua sắm trang thiết bị để hoàn thành việc tăng số làn theo quy định vào quý I/2022. Tổng cục Đường bộ Việt Nam nhấn mạnh, sau thời hạn trên, dự án nào không thực hiện sẽ đóng các làn thu phí thủ công.

“Tối hậu thư” của Tổng cục Đường bộ Việt Nam được kỳ vọng sẽ mang đến giải pháp hoàn hảo để xử lý triệt để những bất cập trong công tác vận hành thu phí không dừng và giải được “bài toán sao” về tỉ lệ phương tiện sử dụng dịch vụ ETC hiện nay.

Vừa qua, Bộ GTVT đã có văn bản đồng ý đề xuất thu phí điện tử không dừng hoàn toàn trên tuyến cao tốc Hà Nội - Hải Phòng. Việt triển khai sẽ bắt đầu từ tháng 5/2022. Đây cũng là tuyến đường đầu tiên tại Việt Nam không có thu phí thủ công, phương tiện muốn di chuyển trên cao tốc buộc phải lắp thẻ định danh. Trong tương lai, thu phí điện tử không dừng ETC sẽ thay thế hoàn toàn thu phí thủ công.