Phát triển đường sắt đô thị: Chỉ mất 10 năm nếu có cơ chế đột phá

Còn nhiều khó khăn, thách thức

 Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh chia sẻ, cùng với xu thế phát triển, giao thông công cộng ngày càng có vai trò quan trọng, nhất là đối với các đô thị lớn như Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh.

Trong đó, hệ thống đường sắt đô thị (ĐSĐT) được coi là trục “xương sống” của mạng lưới kết cấu hạ tầng giao thông. Việc đầu tư sớm, vận hành hiệu quả hệ thống ĐSĐT sẽ nâng cao tỷ trọng vận tải hành khách công cộng, giảm phương tiện giao thông cá nhân. Từ đó đem lại hiệu quả tích cực trong phát triển kinh tế - xã hội, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, ùn tắc và tai nạn giao thông,...

Phó Chủ tịch UBND thành phố Hồ Chí Minh Bùi Xuân Cường nhận định, nếu tiếp tục triển khai với cách làm tương tự như trong thời gian 20 năm qua thì không thể đạt được mục tiêu sớm hoàn thiện mạng lưới ĐSĐT.

Ông Bùi Xuân Cường cho rằng: “Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội cần tiếp tục tăng cường sự đồng hành, phối hợp chặt chẽ hơn nữa trong triển khai chủ trương phát triển ĐSĐT”.

Bên cạnh đó, đòi hỏi toàn hệ thống chính trị của hai thành phố phải quyết tâm, quyết liệt, hành động toàn diện, mạnh mẽ và đột phá trên các lĩnh vực liên quan. Đồng thời, phối hợp triển khai chặt chẽ và hiệu quả các lĩnh vực: quy hoạch, chỉnh trang đô thị gắn với lý thuyết TOD, huy động nguồn lực, công tác thu hồi đất, bồi thường giải phóng mặt bằng, tái định cư, kể cả khu phụ cận để triển khai TOD, lựa chọn công nghệ, mô hình tổ chức, quản lý và triển khai các dự án Metro.

Có thể nói, Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh có nhiều nét tương đồng cả trong kết quả thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã hội và những thách thức gặp phải trong quá trình phát triển nên việc kết nối, hợp tác, cùng nhau thực hiện các nhiệm vụ mà Nhà nước và Nhân dân giao phó là rất quan trọng và cần thiết.

Đứng trước những khó khăn đó, ông Đặng Huy Đông - Chủ tịch Viện nghiên cứu Quy hoạch và Phát triển cho rằng, các cơ quan quan Trung ương cần “may đo” cho riêng thành phố Hà Nội và thành Phố Hồ Chí Minh một khung khổ pháp lý mới, cho phép hai thành phố được thực hiện các cơ chế đặc thù, cơ chế vượt trội cho việc phát triển ĐSĐT nói riêng và phát triển kinh tế - xã hội nói chung.

Cần cơ chế đặc biệt

Ông Đặng Huy Đông nêu 14 cơ chế giải pháp và 1 cơ chế vượt trội nhằm phát triển ĐSĐT cho hai thành phố lớn nhất cả nước. Cụ thể là: Phân cấp, ủy quyền cho hai thành phố được ban hành các tiêu chí và tiêu chuẩn về đô thị, trình tự thủ tục riêng về điều chỉnh quy hoạch liên quan đến hệ thống ĐSĐT gắn liền với phát triển chỉnh trang đô thị lân cận các nhà ga.

Quốc hội cho phép hai thành phố được xác định dự án ĐSĐT gắn liền khu vực TOD lân cận các nhà ga là dự án đầu tư công để kết hợp phát triển, chỉnh trang đô thị và đấu giá đất tạo nguồn thu ngân sách nhằm đầu tư hệ thống Metro.

Mỗi thành phố được tổ chức đấu giá quyền thực hiện dự án TOD sau khi hỗ trợ GPMB thu hồi đất. Cho phép thành phố được giữ lại tiền thu từ đất để đầu tư trực tiếp cho hệ thống Metro thông qua đấu giá quyền phát triển dự án khu đô thị TOD.

Cho phép được phát hành trái phiếu địa phương, trái phiếu công trình hoặc các hình thức huy động vốn hợp pháp khác vượt khung trần nợ công theo từng năm và trong cả giai đoạn đến năm 2035.

Dành 1 tỷ đô la, trong đó, 50% ngân sách thành phố và 50% ngân sách hỗ trợ của Trung ương để thực hiện dự án thí điểm theo mô hình “sandbox”, áp dụng các cơ chế đặc thù sau đó rút kinh nghiệm, hoàn chỉnh cơ chế và luật hóa các cơ chế.

Quốc hội phê duyệt chủ trương đầu tư 1 dự án ĐSĐT gắn liền với TOD cho toàn bộ kế hoạch xây dựng ĐSĐT; phân cấp ủy quyền cho hai thành phố phê duyệt và triển khai dự án theo cơ chế áp dụng chung.

Nếu có sự khác biệt về cơ chế, thẩm quyền, cho phép hai thành phố được áp dụng quản lý dự án theo mô hình đối tác thực hiện dự án - PDP vốn đã phổ biến trên thế giới về quản lý dự án đầu tư, xây dựng...

Cho phép thực hiện cơ chế quản lý các nhà thầu theo hợp đồng FIDIC đầy đủ để giảm rủi ro pháp lý cho các Cơ quan quản lý Nhà nước, Chủ đầu tư và đẩy nhanh tiến độ dự án.

Cho phép hai thành phố cùng lựa chọn và ban hành khung tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật chung áp dụng cho các dự án ĐSĐT dựa trên các tiêu chuẩn quy chuẩn phổ biến nhất trên thế giới.

Quốc hội giao thẩm quyền cho hai thành phố xác định tỷ lệ nội địa hóa đối với từng hợp phần của dự án phù hợp với năng lực của nhà thầu, DN trong nước tăng dần theo từng thời điểm.

Cho phép thành phố Hồ Chí Minh lựa chọn mô hình và quyết định thành lập Tổng Công ty quản lý đầu tư, xây dựng, phát triển và vận hành hệ thống Metro/TOD có chức năng kinh doanh đa ngành để tự chủ tài chính.

Cho phép Tổng Công ty Metro/TOD của mỗi thành phố được nhận một phần hỗ trợ từ ngân sách để thực hiện cơ chế đặt hàng đào tạo kỹ sư, công nhân lành nghề.

Ông Đặng Huy Đông cho rằng, nếu có những cơ chế đặc thù nêu trên, việc hoàn thiện ĐSĐT đối với hai thành phố Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh chỉ mất khoảng 10 năm.

Ông Sakaki Shigeyuki - đại diện Ngân hàng Thế giới cho rằng, TOD là một chiến lược quy hoạch và thiết kế, tập trung vào việc tạo ra mô hình phát triển đô thị thuận lợi cho việc sử dụng giao thông công cộng, đi bộ và đạp xe, hỗ trợ xây dựng cộng đồng sinh sống sôi nổi, đa dạng và thú vị.

TOD cũng khó có thể thực hiện được nếu có sự kết hợp cải thiện của từng cơ sở riêng lẻ. Quy hoạch tổng thể hoặc tái thiết đô thị, đặc biệt là các khu vực xung quanh đầu mối giao thông công cộng cần có sự điều chỉnh về mật độ; kế hoạch sử dụng đất… để tối ưu khả năng cung cấp không gian công cộng bằng nguồn lực tư nhân.

Ông Sakaki Shigeyuki cũng cho rằng, để xây dựng hệ thống TOD cần bắt đầu từ việc định hướng chính sách và thiết lập thể chế. Cụ thể phải áp dụng luật để xác định TOD là định hướng chính sách cơ bản; lựa chọn tuyến tàu điện thí điểm ở Hà Nội, đồng thời cho phép các cơ chế đặc biệt cho TOD…

“Thời gian qua, cả hai thành phố đã, đang dành nguồn lực để đầu tư xây dựng các dự án ĐSĐT. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức, đòi hỏi phải tiếp tục nghiên cứu các giải pháp, hoàn thiện cơ chế, chính sách; tìm hiểu, học tập những kinh nghiệm, phương thức mới “đột phá”, nhằm triển khai đồng bộ và sớm hoàn chỉnh mạng lưới ĐSĐT theo Kết luận số 49 của Bộ Chính trị, đáp ứng sự nhu cầu và mong mỏi của người dân hai thành phố” – Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh.