Ngày này năm xưa: Báo chí đã tường thuật về sự kiện 30/4/1975 thế nào?

Những giờ phút cuối cùng

Giống như trong suốt cuộc xung đột, CBS News đã đưa tin về các sự kiện từ thực địa. Những hình ảnh được chụp ngày hôm đó không có gì đáng kinh ngạc: máy bay trực thăng lao xuống nước; phi công nhảy dù khỏi máy bay; bơi thuyền việt dã; hàng đoàn người sơ tán tuyệt vọng tìm lối thoát.

Cựu phóng viên của CBS News, Ed Bradley, đã nộp một báo cáo trên "CBS Evening News" vào ngày 30/4/1975 tập trung vào cuộc di tản đang diễn ra khi các lực lượng Bắc Việt "đóng cửa" ở Sài Gòn.

"Một số người Mỹ chen lấn về phía xe buýt đã cố gắng kéo vợ con người Việt của họ đi cùng," Bradley thuật lại. "Có những cảnh tuyệt vọng của các gia đình bị chia cắt và kêu cứu, cầu xin đừng bị bỏ lại phía sau, nắm lấy tia hy vọng cuối cùng."

Đoàn của Bradley lái xe buýt trên đường phố Sài Gòn hơn bốn tiếng đồng hồ, không thể tìm ra lối thoát hay bất cứ ai có thể cho họ biết phải đi đâu. Khi họ đến sân bay, những người lính dù có vũ trang đã quay xe buýt của họ lại. Cuối cùng, họ đến bờ sông Sài Gòn, nơi máy bay trực thăng Mỹ bay vòng quanh thành phố, khi người Việt Nam bơi dưới nước bên dưới, cố gắng tiếp cận các tàu đang khởi hành.

Bradley báo cáo: “Không ai muốn bị bỏ lại trong đám đông này, lúc đó yên tĩnh một cách kỳ lạ nhưng lúc nào cũng trên bờ vực hoảng loạn. Tất cả chúng tôi quyết định thử đến Đại sứ quán Hoa Kỳ và khi đến đó, chúng tôi thấy xung quanh là những người Việt Nam đang tìm lối vào và lối ra."

Khi đến đại sứ quán, người ta có thể nhìn thấy máy bay trực thăng hạ cánh trên mái và bên trong khu nhà. Phi hành đoàn của Bradley cố gắng tiến về phía sau lãnh sự quán, chỉ để tìm thấy một tình huống thậm chí còn tuyệt vọng hơn.

Bradley thuật lại: “Chúng tôi phải chen lấn xô đẩy để vượt qua đám đông vài trăm người Việt Nam đang cố gắng mở rộng các bức tường, chỉ để bị Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ đánh bật trở lại. Khi đã vào bên trong khu nhà, đối với những người Mỹ và những người Việt Nam đã vào được bằng giấy tờ hợp pháp và nhiều người đã vào được mà không cần vào, phần còn lại rất dễ dàng. Chỉ cần đợi đến lượt trực thăng đưa bạn đến một khu nhà của những con tàu đang đóng quân ngoài khơi bờ biển Việt Nam”.

Và chính trên những con tàu đó, một số hình ảnh ấn tượng nhất của ngày hôm đó đã xuất hiện. Các phi công miền Nam Việt Nam đưa gia đình và bạn bè của họ lên trực thăng, lượn trên boong tàu để dỡ hành khách, nhưng có một vấn đề lớn: Các phi công không quen hạ cánh máy bay của họ trên một con tàu đang di chuyển.

"Các phi công Nam Việt Nam chỉ lơ lửng đủ lâu để dỡ hành khách của họ rồi tiến về mạn tàu và vừa nhảy ra ngoài với áo phao để được các thủy thủ Hoa Kỳ vớt lên, trực thăng của họ lao xuống biển," Bradley báo cáo.

Một phi công Việt Nam đã đâm trực thăng của mình vào mạn tàu U.S.S. Blue Ridge, trong khi những chiếc khác tìm cách hạ cánh xuống boong tàu. Những người cố gắng hạ cánh trên tàu đã bị Thủy quân lục chiến Hoa Kỳ và các thủy thủ đẩy ra để nhường chỗ cho những chiếc trực thăng Mỹ đang trở về, chở đầy những người di tản từ Sài Gòn.

Báo cáo của Bradley kết thúc với sự xuất hiện của một trong những người di tản cuối cùng khỏi Sài Gòn, Đại sứ Hoa Kỳ Graham Martin, đại sứ Hoa Kỳ cuối cùng đóng quân tại Nam Việt Nam. Bradley báo cáo: “Sau rất nhiều năm, sự dính líu của Mỹ vào Việt Nam đã kết thúc.

Trong khi đó, hãng tin Reuters danh tiếng của Anh đã có bài viết lớn và liên tục cập nhật về cuộc chiến Việt Nam vào giờ phút bước ngoặt đó. Một nhà báo Reuters có mặt tại Sài Gòn viết: “Là phóng viên duy nhất có mặt tại khu vực Phủ Tổng thống, tôi đã chứng kiến chiếc xe tăng đi đầu (của quân giải phóng) húc đổ cột bằng thép vững chắc và cán cờ (ngụy) rơi xuống đất, rồi vượt qua. Gần 10 xe tăng khác nhanh chóng tiến lên theo và bộ đội Chính phủ Cách mạng tỏa ra khắp khu vực Phủ Tổng thống. Lính gác Nam Việt Nam lập tức giơ tay xin hàng và tập hợp thành hàng ngũ chờ lệnh mới. Cờ Chính phủ cách mạng lâm thời tung bay trong không khí chiến thắng ở lan can tầng hai ngay cả trong khi lá cờ ba sọc vẫn còn bay trên mái nhà”.

Cùng ngày, tờ New York Times chạy tít lớn trang nhất kèm theo hàng loạt tin, ảnh về sự sụp đổ của chính quyền ngụy và chiến thắng của các lực lượng cách mạng.

Ngập tràn niềm vui chiến thắng

Trên báo Nhân dân số 7667, ra ngày 1/5/1975, bài viết “Thành phố Hồ Chí Minh ngày giải phóng” cho hay ngày 30/4 khi quân giải phóng tiến vào, quân Việt Nam Cộng hòa gác trước “phủ tổng thống” (tức dinh Độc Lập) đã đầu hàng quân giải phóng.

Tràn ngập niềm vui chiến thắng với hàng loạt tin bài, ghi chép và phản ánh về sự kiện lịch sử này. Ngay trên trang nhất giật tít màu đỏ đậm “HOAN HÔ SÀI GÒN GIẢI PHÓNG – CHIẾN DỊCH HỒ CHÍ MINH TOÀN THẮNG”, với nhiều nội dung sôi động, phản ánh cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc Việt Nam mà đỉnh cao là chiến dịch Hồ Chí Minh thắng lợi hoàn toàn.

Tờ báo long trọng đăng bài xã luận “Thắng lợi vĩ đại của dân tộc ta” nhấn mạnh “Cuộc tổng công kích của quân đội ta và cuộc tổng khởi nghĩa của đồng bào ta ở thành phố Sài Gòn và tỉnh Gia Định được đặt tên Chiến dịch Hồ Chí Minh đã giành được thắng lợi oanh liệt…Từ nay, nước Việt Nam ta hoàn toàn độc lập, tự do… Lịch sử dân tộc ta và cách mạng Việt Nam đang viết sang trang mới…”.

Bên cạnh xã luận, còn nhiều tin bài in đậm “Sáng qua, quân giải phóng tiến vào Sài Gòn – 11 giờ 30 phút cờ cách mạng tung bay trên phủ Tổng thống ngụy” và “Đồng bào thành phố Hồ Chí Minh nổi dậy nô nức xuống đường cùng bộ đội giải phóng giành quyền làm chủ”. Phản ánh niềm vui chiến thắng của quân và dân ta với loạt bài “Thành phố Hồ Chí Minh ngày giải phóng” ghi nhận hành trình đánh chiếm Phủ tổng thống ngụy, cùng không khí sôi nổi trên đường phố Sài Gòn hân hoan chào đón bộ đội và những niềm vui khôn xiết của người dân.

Bài “Những giờ phút cuối cùng của Mỹ - Ngụy ở Sài Gòn” tường thuật sự tan rã của đội ngũ tướng lĩnh, quân lính trước giờ phút lâm nguy, buộc Đại sứ Mỹ Mác-tin cuốn gói, Tổng thống Pho ngao ngán, dẫn đến quân Ngụy hạ vũ khí, tháo chạy trong hoang mang, hỗn loạn.

Nội dung bài có ghi: Lính gác Việt Nam Cộng hòa đầu hàng và tập hợp thành hàng ngũ chờ lệnh mới. Trong khi đó lá cờ Chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam đã tung bay ở lan can tầng hai. Cỗ súng trên các xe tăng “gầm lên và quân lính nổ súng chào mừng”.

Cùng với niềm vui thắng lợi, Báo Quân đội Nhân dân số 5027, ra ngày 1/5/1975 ngay trên trang nhất là bức ảnh Bác Hồ với các Anh hùng dũng sĩ Miền Nam, bên cạnh đó là các tiêu đề, thông tin nổi bật: “Chiến dịch lịch sử mang tên Bác Hồ vĩ đại đã toàn thắng”, “Thành phố Hồ Chí Minh đã hoàn toàn giải phóng” kèm theo in hình bản đồ chỉ 5 hướng tấn công của quân giải phóng vào Sài Gòn – Chợ Lớn. Cũng trên trang nhất có bài xã luận “Đỉnh cao thắng lợi huy hoàng - khẳng định thắng lợi hoàn toàn của chiến dịch giải phóng Sài Gòn là đỉnh cao thắng lợi huy hoàng của cuộc chiến đấu chống đế quốc Mỹ xâm lược của Nhân dân ta”.

Trên báo HànộiMới số 2.245 ra ngày 1/5/1975, trang nhất in đậm bài viết “Thành phố Sài Gòn hoàn toàn giải phóng” tường thuật “Sau khi đập tan tập đoàn phòng ngự phía Đông, tuyến phòng ngự phía Nam, tuyến phòng ngự phía Bắc và Tây Bắc của địch, hình thành thế bao vây, cô lập hoàn toàn quân địch trong thành phố. Đêm 29 rạng ngày 30/4, các binh đoàn chủ lực quân giải phóng và các lực lượng vũ trang tại chỗ từ nhiều hướng đánh thẳng vào nội thành Sài Gòn, phối hợp với Nhân dân nổi dậy, giành quyền làm chủ thành phố. Đến 9 giờ 25 phút, tổng thống Dương Văn Minh tuyên bố đầu hàng vô điều kiện, 11 giờ 30 phút cờ cách mạng tung bay trên nóc phủ tổng thống ngụy quyền và ở khắp thành phố. Đồng bào Sài Gòn nô nức đổ ra đường chào đón quân giải phóng…”. Cùng với đó là bài xã luận “Thành phố Hồ Chí Minh càng rực rỡ tên vàng”…